Η ανάγνωση στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης: Από τη βιβλιοθήκη στο cloud

Σε μια σχολική αίθουσα στη βορειοανατολική Κίνα, οι μαθητές συνομιλούν με τον Κομφούκιο – όχι μέσω πνευματιστικών συνεδριών ή ιστορικών αναπαραστάσεων, αλλά μέσω τεχνητής νοημοσύνης (AI). Στο Γυμνάσιο Αρ. 9 της Περιοχής Χουνάν στην πόλη Σενγιάνγκ της επαρχίας Λιαονίνγκ, οι μαθητές χρησιμοποιούν λογισμικό βασισμένο στην AI για να αλληλεπιδρούν με εικονικές απεικονίσεις λογοτεχνικών μορφών όπως ο Κομφούκιος και ο Λου Σουν. Μέσα από αυτές τις αλληλεπιδράσεις, οι ιστορικές προσωπικότητες αποκτούν ζωντάνια και λειτουργούν ως σχεδόν απτοί οδηγοί στο λογοτεχνικό ταξίδι των μαθητών.

«Η AI δεν είναι απλώς ένα εργαλείο, αλλά περισσότερο ένας καθοδηγητής και μέντορας», δήλωσε ο διευθυντής του σχολείου, Τζενγκ Τζουν. «Βοηθά τους μαθητές να "ξεκλειδώσουν" τα κλασικά έργα και να εμβαθύνουν στο νόημά τους όταν δυσκολεύονται». Αυτές οι διαδραστικές εμπειρίες ανάγνωσης εντάσσονται σε μια αυξανόμενη τάση στην Κίνα, όπου η βαθιά ανάγνωση — που παραδοσιακά γινόταν σε βιβλιοθήκες και ακαδημαϊκά περιβάλλοντα — αναδιαμορφώνεται χάρη στην ψηφιακή καινοτομία.

Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, η βάση χρηστών ψηφιακής ανάγνωσης στην Κίνα έφτασε τα 670 εκατομμύρια το 2024, σημειώνοντας αύξηση 17,5% σε ετήσια βάση. Ωστόσο, αν και τα ψηφιακά εργαλεία προσφέρουν ευκολία, οι ειδικοί προειδοποιούν για την πρόκληση της διατήρησης του βάθους της ανάγνωσης σε μια εποχή επιφανειακού και αποσπασματικού περιεχομένου.

Για τον Νιέ Ζεννίνγκ, επικεφαλής της Εθνικής Επιτροπής Ανάγνωσης της Ένωσης Εκδοτών της Κίνας, η ψηφιακή τεχνολογία και η βαθιά ανάγνωση δεν είναι αντίθετες έννοιες, αλλά συνεργάτες σε ένα νέο μοντέλο ανάγνωσης. «Χρησιμοποιώντας τα ψηφιακά εργαλεία, οι αναγνώστες μπορούν να ενισχύσουν τη γνώση τους ακόμη και κατά τον αποσπασματικό χρόνο ανάγνωσης. Με αυτόν τον τρόπο, η AI γκρεμίζει εμπόδια και δίνει νέα πνοή στην αναζήτηση της βαθιάς ανάγνωσης», σημειώνει.

Η διαπίστωση του Νιέ αντανακλά την εμπειρία ενός αυξανόμενου αριθμού αναγνωστών με εξειδικευμένες επαγγελματικές ή ακαδημαϊκές ανάγκες. Ανάμεσά τους και ο Λιου Σουάι, υποψήφιος διδάκτορας στην κλασική κινεζική λογοτεχνία στο Κανονικό Πανεπιστήμιο της Ανατολικής Κίνας. Στην οθόνη του υπολογιστή του, ξεθωριασμένες σελίδες ενός αιωνόβιου χειρόγραφου ζωντανεύουν. Από τη μία πλευρά, θρυμματισμένες εικόνες αρχαίων κινεζικών κειμένων· από την άλλη, καθαρό και αναζητήσιμο κείμενο, αποκωδικοποιημένο από την AI με εντυπωσιακή ακρίβεια.

Ο Λιου χρησιμοποιεί την ψηφιακή πλατφόρμα ανάγνωσης Shidianguji, η οποία λανσαρίστηκε το 2022 από την τεχνολογική εταιρεία ByteDance σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο του Πεκίνου. Η πλατφόρμα έχει ψηφιοποιήσει πάνω από 18.000 κινεζικά κλασικά έργα και τα έχει καταστήσει προσβάσιμα μέσω κινητών και διαδικτυακών εφαρμογών.

«Μπορείς να βρεις οποιοδήποτε κλασικό έργο με ένα κλικ. Αν η αρχαία γραφή είναι δύσκολη στην κατανόηση, υπάρχει σύγχρονη μετάφραση, ακόμα και φωνητικές σημειώσεις για παλιούς χαρακτήρες. Κάποιοι χρησιμοποιούν την πλατφόρμα για να ερευνήσουν την ιστορία του τόπου καταγωγής τους ή το γενεαλογικό τους δέντρο», εξηγεί ο Γουάνγκ Γιου, επικεφαλής ανάπτυξης της πλατφόρμας.

Πίσω από τη φιλική διεπαφή βρίσκεται ένα πανίσχυρο σύστημα τεχνητής νοημοσύνης με ακρίβεια αναγνώρισης χαρακτήρων που ξεπερνά το 96% και ακρίβεια αναγνώρισης οντοτήτων έως 98%. Με την υποστήριξη εφαρμογών όπως το Douyin (η κινεζική έκδοση του TikTok) και το Doubao (το μεγάλο γλωσσικό μοντέλο της ByteDance), τα άλλοτε δυσπρόσιτα κλασικά έργα είναι πλέον προσβάσιμα σε εκατομμύρια ανθρώπους.

«Δεν πρόκειται απλώς για ψηφιοποίηση, αλλά για μεταμόρφωση», δήλωσε ο Γουάνγκ. «Με τη βοήθεια της AI, διδάσκουμε στα μηχανήματα να “διαβάζουν” τα κλασικά κείμενα της Κίνας, καθιστώντας το αδύνατο εφικτό».

Ίσως όμως το πιο καθοριστικό στοιχείο αυτής της αλλαγής είναι η ανθρώπινη-μηχανική συνεργασία που οδηγεί την αναγέννηση της κλασικής κινεζικής λογοτεχνίας. Περισσότεροι από 10.000 φοιτητές και καθηγητές από σχεδόν 1.000 πανεπιστήμια στην Κίνα συμμετέχουν ενεργά στον εμπλουτισμό και την επεξεργασία αρχαίων κειμένων, ακόμα και αν δεν ειδικεύονται στη λογοτεχνία. Μέχρι σήμερα, περισσότερα από 1.600 αρχαία έργα — που ξεπερνούν τα 200 εκατομμύρια χαρακτήρες — έχουν επιμεληθεί, σχολιαστεί και κοινοποιηθεί μέσα από αυτή τη συνεργασία.

«Κάποτε νόμιζα πως αυτή η δουλειά δεν θα τελείωνε ποτέ», λέει ο Λιου. «Όμως με την AI, όχι μόνο είναι εφικτή, αλλά γίνεται και συλλογική. Τα αρχαία βιβλία δεν ανήκουν πια μόνο στους ειδικούς. Ανήκουν σε όλους».

«Η AI και ο άνθρωπος λειτουργούν συμπληρωματικά στην ανάγνωση», δήλωσε ο Γου Γκουόου, αναπληρωτής γενικός γραμματέας της Εθνικής Επιτροπής του Υπουργείου Παιδείας για την Επεξεργασία και Έρευνα Αρχαίων Κινεζικών Κλασικών Κειμένων στα ΑΕΙ. «Οι ειδικοί τροφοδοτούν την AI με εμβριθείς αναγνώσεις, ενώ η AI βοηθά τους μελετητές και τους λάτρεις, δημιουργώντας έναν ενάρετο κύκλο».

Ο διευθυντής Τζενγκ Τζουν συμμερίζεται αυτή την άποψη. «Παλαιότερα, η ανάγνωση ήταν μια μονόπλευρη σχέση ανάμεσα στον μαθητή και το κείμενο», είπε. «Τώρα είναι μια δυναμική, πολυδιάστατη διαδικασία που περιλαμβάνει την AI, τους δασκάλους, τους μαθητές και το ίδιο το κείμενο». Αυτό το νέο μοντέλο, πρόσθεσε, ενισχύει το ενδιαφέρον των παιδιών για την ανάγνωση.

Παρόλο που η AI αναδιαμορφώνει τον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζουμε τη βαθιά ανάγνωση και την εξερεύνηση της γνώσης, οι ειδικοί επισημαίνουν ότι ο δρόμος είναι ακόμη μακρύς. Ο Γου τονίζει ότι τα σημερινά εργαλεία ανάγνωσης AI συχνά αδυνατούν να θέσουν ουσιαστικά και επαγγελματικού επιπέδου ερωτήματα, εστιάζοντας κυρίως σε επιφανειακές ανάγκες. Το κλειδί για την πλήρη αξιοποίηση του δυναμικού της AI στην ανάγνωση, όπως πιστεύει, είναι η στενότερη σύζευξη της ακαδημαϊκής κοινότητας με τη βιομηχανία.

Όσο για το μέλλον, ο Νιέ οραματίζεται μια κοινωνία που θα διαμορφώνεται όχι μόνο από το τι διαβάζουν οι άνθρωποι, αλλά και από το πώς διαβάζουν. «Ίσως μια μέρα, τα καθημερινά μας αναγνώσματα να δημιουργούνται από AI», είπε. «Ίσως να βλέπουμε ακόμη και στήλες AI σε περιοδικά».

Ωστόσο, παρά τις δυνατότητες της τεχνητής νοημοσύνης, ο Νιέ υπενθυμίζει: «Η βαθιά ανάγνωση έχει και τη δική της "χάρτινη" πλευρά. Δεν πρέπει να ξεχάσουμε ποτέ την αξία της ανάγνωσης ενός βιβλίου με τον παραδοσιακό τρόπο».